Omdat we met onze kerk in 2018 besloten om “vasten” terug in het kerkleven te introduceren besloot ik om er wat dieper op in te gaan. Vandaar deze bijdrage. Een soort basisdocument rond het bijbelse “vasten”.

Noah, Mozes en Jezus

Bij nader toezien las ik dat de 40-dagen tijd gebaseerd is op een samenraapsel van verschillende bijbelse feiten die op zich niets met mekaar te maken hebben. En vooral, waar geen enkele bijbelse instructie tot navolging naar ons als gelovigen uit het nieuwe verbond aan verbonden is. Zo wordt er verwezen naar het verblijf van Noah in de Ark van 40 dagen. Wat overigens totaal onjuist is. In Genesis 8 lees je over de zondvloed en het verblijf van Noah en zijn gezelschap in de Ark. Dat verblijf duurde geen 40 dagen, maar net geen vol kalenderjaar. Verder wordt voor de instelling van de 40-dagen tijd verwezen naar de 40-jarige tocht door de woestijn van Mozes met Gods volk Israël na de uittocht uit Egypte. En last but not least wordt verwezen naar de verzoeking in de woestijn van Jezus door de duivel na Zijn waterdoop. Die duurde 40 dagen, tijdens dewelke Jezus ook vastte. Maar op zich, geen enkel verband en geen enkele bijbelse richtlijn naar ons toe vandaag.

Religie of godsvrucht?

Verder in mijn zoektocht naar de echte theologische en bijbel-uitlegkundige verantwoording van deze 40-dagen tijd voor christenen kwam ik terecht bij twee merkwaardige “geestelijke” hoofdredenen. Ik citeer ze uit een publicatie van de Nederlandse EO-omroep. Ik verkoos deze omdat ze heel goed aansluiten bij wat ik in christelijke kringen als “motivatie” vaak zie terugkomen hieromtrent. In twee korte zinnen gezegd luiden de redenen als volgt:

"Om Jezus naar Pasen toe te zoeken".
Of nog:
"Om je voor te bereiden op Pasen".

Het is volbracht!

Als wedergeboren christen hoef je Jezus naar Pasen toe helemaal niet te zoeken. Jezus leeft in je door de Heilige Geest vanaf het moment van je bekering en het aannemen van Jezus Christus als je Redder en Zaligmaker. Paulus zegt uitdrukkelijk over zulke mensen: “Je hebt Christus leren kennen en bent in Hem onderricht (Ef.4:20).” “Jezus naar Pasen toe zoeken” lijkt mij heel religieus en een soort pseudo-spiritualiteit die Gods woord nergens promoot. Hetzelfde geldt voor “je voor te bereiden op Pasen”. Pasen is éénmaal geweest met Jezus’ opstanding na Zijn lijden en kruisdood. Het is volbracht. Eens en voor altijd. En nu nooit meer. Dit is pure (dode?) traditie. Wel heeft Jezus zelf ons geboden om Zijn dood te blijven gedenken. Dat doen we, zoals de bijbel ons ondubbelzinnig leert via de viering van “de Maaltijd des Heren” in de kerk.

Bedankt EO

Het zoeken van Jezus naar Pasen toe slaat bijbels en geestelijk nergens op. Je zoekt de Heer heel je leven dag in dag uit. 365 dagen lang. Dat was ook mijn repliek op de fb-post van EO. Waarvoor ik van hen een leuk en positief berichtje ontving. Bedankt EO! God zoeken is een dagelijkse hoofdzaak. Het is de drijvende kracht van elk overtuigd en gedreven christen. Laten we daarbij beginnen en er elke dag werk van maken. En onze levens overgeven aan Hem via Zijn gemeente. Laten we Gods woord niet krachteloos maken door er nieuwe, dode tradities aan toe te voegen die onbijbels zijn.

Verspreking?

Merkwaardig en opvallend is ook dat men de laatste jaren nog slechts zelden spreekt over de 40-dagen vastentijd, maar over de “40-dagen tijd” naar Pasen toe. Dit heeft een reden. Eén die tekenend is voor deze tijd. Kijk wat onze katholieke vrienden hierover publiceerden:

“Vroeger werden tijdens de veertigdagentijd geen vlees of eieren genuttigd. Vandaag houdt de kerk nog enkel vast aan Aswoensdag en Goede Vrijdag als vastendagen (en bij uitbreiding alle vrijdagen van de veertigdagentijd). De voorbereiding op Pasen gebeurt immers niet enkel door vasten. Meer dan een oefening in onthechting is de veertigdagentijd voor christenen een periode van solidariteit en spiritualiteit: delen van je overvloed (met name via Broederlijk Delen) en aandacht voor het gebed” En verder ook nog “Toch wordt het vasten zelf vandaag opnieuw ontdekt, onder meer door de groeiende bewustwording van de nefaste invloed van ons consumptiegedrag op milieu, klimaat en sociaaleconomische verhoudingen.”

Het klimaatfabeltje in de kerk

De vorige zin is echt een schoolvoorbeeld van hoe men de bijbel relevant wil maken voor deze tijd. In de plaats van de relevantie van de bijbel te tonen. En te focussen op hoe de bijbel via Paulus en Jezus 2000 jaar geleden waarschuwde voor de verloedering van de maatschappij, de verkilling van de maatschappij en meer liefde voor genot dan voor God. En dat is een totaal andere insteek. Die je niet met vasten bestrijdt. Zelfs in evangelische kringen dringt dit soort dwaalleringen door de laatste tijd. Vele gelovigen spreken over het minder alcohol of koffie drinken, de fiets gebruiken in plaats van de auto, ontspullen. Maar ook meer aandacht schenken, meer verdragen, meer stilte en eenvoud. Minder gebruik van de sociale media. Tot mijn grote shock merkte ik zelfs deze mentaliteit bij enkele nieuwkomers uit andere evangelische kerken in Gospelkerk Refreshed toen ik over vasten sprak tijdens een gemeentevergadering.

Kracht en geweld

En wat te denken van deze wijd verspreide opvatting en evangelische visie?

"Vasten is een soort trainen. Net zoals je in de sportschool het jezelf kunstmatig een beetje lastig maakt om zo je spieren te ontwikkelen en je conditie te verbeteren. Zo is vasten een methode om jezelf geestelijk een beetje onder druk te zetten om zo je spirituele uithoudingsvermogen te vergroten. Bij vasten gaat het dus niet om spierkracht, maar om wilskracht. Door jezelf iets kleins te ontzeggen train je je vermogens om in het algemeen meer door te zetten en nee te zeggen."

Niet alleen is dit totaal onjuist van uit geestelijk en bijbels oogpunt. Het is ook gevaarlijk om gelovigen in een “kracht en geweld-scenario” onder te dompelen. Daaraan heeft God geen enkel welgevallen (Zach. 4:6). Zo komen gelovigen ook mogelijk onder een slavenjuk en worden ze mogelijk met een schuldgevoel opgezadeld.

Wat met bijbels vasten?

Genoeg afgebroken, nu tijd om op te bouwen! Hoe staat het nu met het goddelijke, bijbelse vasten?

Vasten in de juiste geestelijke context en setting heeft kracht. Het brengt God en de geestelijke wereld in beweging (Ester 4 en 5, Daniël 10).

Een interessant en praktisch bruikbaar vertrekpunt vinden we in de “Bijbelse encyclopedie”:
Vasten is het zich onthouden van voedsel, om zich daardoor voor de Godheid te verootmoedigen, dit komt niet alleen voor bij de Israelieten, maar ook bij veel andere volken (Jona 3:5-10), waar zelfs de dieren in het vasten betrokken worden. In gevallen als dat van Mozes (Exodus 34:28) draagt het vasten een voorbereidend karakter, om te verkeren met God. De Mozaische wet schreef alleen een vasten op de grote Verzoendag voor (Lev. 16:29-31 en 23:27). Al het andere vasten was dus voor Israel vrijwillig, al kon natuurlijk de regering het bevelen bij grote volksrampen, bijvoorbeeld bij grote droogte of een sprinkhanenplaag (Joel 2:15). Duurde het vasten één dag, dan onthield men zich van alle voedsel. Duurde het langer, dan gebruikte men alleen de noodzakelijke levensmiddelen, hoewel het vasten gedurende het vasten van veertig dagen van Mozes en van Elia moet opgevat worden als een zich onthouden van alle voedsel. De profeten ijverden al voor het ware, inwendige vasten, tegen alle werkheiligheid.
Nieuwtestamentisch gezien dient het vasten tot verootmoediging en overdenking van de boodschap van God en een zich afzonderen uit de wereld voor de dienst van God (Matt. 6:16, 9:15, Handelingen 13:3 en 14:23).

Hieruit kunnen we meteen een aantal interessante observaties en principes afleiden. Geestelijk lessen rond vasten, die ook vandaag voor ons nog geldig zijn. Met name:

Vasten betekent in de eerste plaats niet, of beperkt eten en/of drinken. En heeft niets te maken met onthouding van sociale media, beter omgaan met de natuur, het niet nemen van de wagen of andere niet terug te vinden spitsvondigheden in de bijbel. Wel spreekt Paulus in 1 Kor 7 over het zich onthouden van de echtelijke omgang om zich te wijden aan het gebed. We kunnen hier dus redelijkerwijs aan toevoegen “en het vasten”. Dit gold echter slechts voor een beperkte tijd.

Het doel van het vasten is zich vernederen, verootmoedigen voor God. En onze stem te laten horen bij de Heer. Het voorbeeld van de profeet Daniel in Daniel 10 is treffend. Zijn vasten maakte deel uit van zijn verootmoediging voor God. Samen met gebed, schuldbelijdenis en het smeken tot de Heer. In dit voorbeeld zien we hoe niet alleen God antwoordde op de verootmoediging van Daniel, maar ook hoe de geestelijke wereld in actie komt bij dit soort verootmoediging voor God. Dit geldt ook voor ons en Jakobus verwijst uitdrukkelijk in zijn brief naar het vernederen voor God om door Hem verhoogd, verhoord en dus gehoord te worden (Jakobus 4:1-10).

Vasten zien we (in het oude testament) ook voorkomen bij uitzonderlijke dramatische toestanden. Bijvoorbeeld zoals in het boek Ester. Toen het joodse volk dreigde uitgemoord te worden (Ester 4 en 5).

Jezus en het vasten

In het evangelie spreekt Jezus over het vasten als een normale geestelijke praktijk. Hij deed het zelf, maar het geldt ook voor Zijn discipelen. Niet als een wet, maar als een onderdeel van het geestelijk leven (Matt.6:16). Jezus waarschuwde daarbij om op te letten dat we niet vasten uit geestelijke prestatiedrang en aanzien bij anderen, maar om onze stem bij God te laten horen. Dat zei de profeet Jesaja overigens in het oude verbond reeds uitdrukkelijk (zie verder). Het vasten kunnen we theologisch en geestelijk doortrekken naar het nieuwe verbond. We zien ook al in Handelingen dat er gevast werd door de eerste generatie discipelen na Pinksteren. (Handelingen 13:3 en 14:23). Jezus spreekt overigens ook over vasten als een ‘onderdeel’ van het uitdrijven van boze geesten (Matt. 17:21). Een praktijk die we zelf meermaals in het verleden hebben zien werken.

Soorten vasten

Vasten van één dag, of meerdere daqen. Zo spreekt men vaak dan van natuurlijk vasten en bovennatuurlijk vasten. Dit laatste is het geval als het gaat over vasten dat voor een specifiek doel door God wordt opgedragen. Dit zien we in het boek Esther. Of bij Mozes. Het 40-dagen vasten van Mozes was bovennatuurlijk en was ter voorbereiding van Zijn ontmoeting met God. Mozes at niet, maar hij dronk ook niet. Hier dient opgelet te worden vandaag. Water drinken is nodig als we vasten. Tenzij we van de Heer een duidelijke opdracht gekregen hebben om een langere periode te vasten. Zonder eten en zonder drinken. Dit is, naar ons bekend is, heel uitzonderlijk. Het is dus opletten geblazen bij het vasten voor over-enthousiasme en over-geestelijkheid. En het horen van Gods stem…

Opletten met vasten

Vasten is dus een delicate zaak. Waarin, vooral bij uitzonderlijk en doelgericht vasten (om opwekking, om eenheid in de kerk, voor leiding in ons leven enz.) met omzichtigheid dient te werk gegaan. Zeker bij het bovennatuurlijk vasten. Er zit immers ook geen echte uniforme “handleiding voor het vasten” in de bijbel. Een andere reden om op te letten met vasten is om niet in een kracht en geweld-scenario te vervallen waarbij we God proberen te overtuigen om door ons vasten onze gebeden te verhoren. En alles van ons vasten te verwachten, en niet van Hem. Het is zelfs gevaarlijk om bijvoorbeeld zo maar op eigen houtje bijvoorbeeld 40 dagen te vasten. In mijn praktijk als voorganger heb ik over de jaren zo een aantal christenen gezien die hierdoor open deuren gaven aan duistere machten. Vasten is trouwens ook een gekende praktijk bij heidense volken en bij satanisten.

Epiloog & waarschuwing

Vasten is een geestelijke zaak die gepaard gaat met gebed. Dat is de bedoeling. En vooral met de juiste innerlijke geestelijke houding: nederigheid en verootmoediging voor God. Bij het ‘Gode welgevallig vasten’ komt de geestelijke wereld in beweging. En natuurlijk ook God zelf. En doet God wonderen. Kijk naar het boek Ester en Daniël in het oude verbond. Maar ook vandaag gebruikt God vasten. Al is dat niet zo evident meer in eigen christelijke kringen. Daarom deze overdenking.

De gehele persoonlijkheid

Bij het vasten is onze wil, verstand en gevoel betrokken. Kortom, de totale menselijke persoonlijkheid is er bij ten diepste betrokken: geest, ziel en lichaam.

Vasten voor God (niet voor onze lijn of onze gezondheid) is niet evident. En ook niet gemakkelijk. Zeker vandaag niet. Een tijd waarin eten en drinken meer dan ooit aan de orde van de dag zijn. Ten overvloede. Ook onder christenen. Vasten wordt uiteindelijk via het lichaam in praktijk gebracht. Door niet of beperkt te eten en/of te drinken.

Risico

Bovendien lopen we allemaal het risico om (vroeg of laat) door of bij het vasten onszelf als halve martelaren te zien. En prat te gaan op onze prestaties. Dat is niet ongevaarlijk. Het vervallen in wetticisme en prestatie-gerichtheid is vaak heel erg dichtbij. Het is dus cruciaal dat we onszelf niets wijsmaken bij het vasten. Opdat het zijn effect niet zou missen. Met name God in beweging brengen.

Een goed boek

Wij raden u aan deze beknopte, maar toch essentiële bijdrage over “vasten” ter harte te nemen. En als een veilige bijbelse omkadering mee te nemen. Aansluitend daarbij kan u een goed boek hierover lezen. Maar opletten is geblazen. Zorg dat uw vasten geen maat voor niets is. Een maatje minder voor velen in hun kleding misschien zelfs.

Jesaja 58: Gods waarschuwing bij het vasten

Zou het niet betreurenswaardig zijn indien we zinloos vasten? Vasten waar God niet op reageert? Daarom wil ik als afsluiter hierbij sterk aanraden om Jesaja 58 aandachtig te lezen. Zonder Jesaja 58 loopt u een (reële) kans om het punt te missen concreet voor uw leven. Het is een waarschuwing voor ieder gelovige. Om onszelf niet te bedriegen. Via het vasten. Vasten is geen surrogaat, geen vervanging voor een godvruchtig christen leven. Het is geen wondermiddel om God te overtuigen wonderen te doen. Maar het heeft kracht als we het voor God, met God en in God doen. Ik wens jullie Gods zegen.

‍